Nu het stof en rumoer door verkiezingscampagne is neergedaald en waarschijnlijk pasgeboren boeren-baby’s allemaal genderneutraal Carol genoemd gaan worden, lijkt het business-as-usual opnieuw aan z’n ouverture te beginnen hoewel het woord SAMEN steeds luider er doorheen klinkt. Zelfs nu het onuitroeibare beestje Covid-19, dat dezelfde lijfspreuk van SAMEN hanteert, weer welig tiert. Nu wil ik beide fenomenen niet met elkaar vergelijken echter wat zuivere lucht en een graadje minder betreft, liggen ze naast elkaar op het schap van departementale zorg.
Het mag misschien toeval genoemd worden dat op datzelfde schap ook de termen waarheid en werkelijkheid te vinden zijn. In de vele praatprogramma’s zowel op TV als in podcasts is daar regelmatig naar verwezen. Waar ik ook zoek, ik kan op diezelfde plank het woord leugen niet terugvinden terwijl in de afgelopen jaren de werking hiervan zichtbaar was getuige de vele crises. Liegen gaat waarschijnlijk nergens mee SAMEN, de leugen staat op zichzelf, is geheel solitair.
De leugen als tegenhanger van de waarheid, heeft een doe-status. Hoewel een leugen ook zelfstandig kan zijn, is de doe-status voorwaarde voor het toepassen. In verband met de leugen zou het zeer op zijn plaats zijn te zeggen: ‘Ik doe liegen’ zoals in de Drechtsteden het woordje ‘doe’ te pas en te onpas wordt tussengevoegd. Het woord ‘doen’ duidt op een handeling en handelen is een keuze. Na het wikken en wegen om voor waarheid of onwaarheid, kan men tot de slotsom komen om te kiezen voor liegen. Een leugentje om bestwil om ons niet te schamen; om uit een moeilijke situatie te geraken; om ons beter voor te doen dan we zijn…
Vaak wordt de leugen niet ingegeven door de emotie maar door het ego. Kunnen we de emotie dan vrijpleiten? Nee, maar ook ons invoelend vermogen kan soms medeplichtig zijn, omdat veelal de waarheid hard aankomt en wij mild willen zijn; zware woorden achterhouden; ziekte en ongemak verbergen of zoals het in de politiek vaak gaat… het electoraat niet willen verklungelen.
Hoe vaak is de waarheid niet verholen. Hoe vaak hebben wij dat zelf gedaan? Dat begon al toen wij een vriendje of vriendinnetje hadden, een appel hadden gestolen of hadden gespiekt? We kennen het allemaal, zo’n leugentje. De keuze hiertoe, al is die in een fractie van een seconde overwogen, is ons altijd aan te rekenen. Het besef van de keuze om de waarheid te verhullen, daar gaat het om. Ook indien je bewust kiest om iets niet te vertellen – terwijl het wel gezegd had moeten worden – is m.i. een leugen. Want hier speelt de doe-status weer een rol. Je neemt bewust het besluit om uiteindelijk de waarheid voor je te houden terwijl het wel gezegd had moeten worden. Ook dat hoort thuis in het hoofdstuk ‘liegen’.
Het bewustzijn speelt hierbij een grote rol. Onbewust een handeling verrichten is nauwelijks denkbaar als het om schamen, bestwil, statusverlies etc. gaat. Daar is altijd een overweging van eigen belang aan vooraf gegaan en is er een keuzemoment geweest om de waarheid en werkelijkheid te verbloemen. Die bewuste keuze om onwaarheden te vertellen of waarheden te verhullen tast de waarde aan van de persoon tot wie wij spreken. De waarde van die persoon – ofwel de waardigheid van deze mens in de kosmische verhouding – heeft door deze handeling altijd gevolgen. Binnen de kosmische wetten van oorzaak en gevolg heeft dat altijd verregaande consequenties. Het bewijs anno nu ligt er.
In de Advaita filosofie hanteert men de opvatting van de eenheid, van alles is een. Ik en jij zijn niet twee. Jij en die ander bestaan SAMEN; onlosmakelijk, zijn een, Niets zou voor iedereen van grotere waarde moeten zijn, te weten dat er geen verschil is tussen jou en mij. Jouw waardigheid wordt bepaald door de waarde die je aan de ander toekent. Zodra je de ander verguist, pest, beschimpt, grensoverschrijdend gedrag vertoont, doe je dit ook jezelf aan. Jouw waarde voor de ander vermindert drastisch en van enige menselijke waardigheid is geen sprake meer. Wanneer wij de waarde van de ander ondermijnen, ondermijnen we ook de waardigheid van onszelf. De leugen zie ik eveneens als grensoverschrijdend gedrag, en heeft een doe-status. Het betekent dat in de situatie van het ondermijnen van de waardigheid van de ander oftewel liegen, jouw daad niet alleen geadresseerd is aan die ander maar ook aan jezelf. En leugendaden zijn te allen tijde verifieerbaar, ze slaan op ons terug, ze zijn wederkerig. Behoudens de kosmische verbinding van SAMEN, van de ander aan onszelf en de aantasting van beider waardigheid door leugen, onwaarheid of grensoverschrijdend gedrag, komt daarbovenop nog eens de aardse aantasting. Het algemene, het lokale, het regionale, het landelijke en het mondiale of universele, kortom ons aller gemeenschappelijke waarde gooien we overboord. Zo kunnen we stellen dat de leugen, een meervoudige negatieve uitwerking heeft op de menselijke waardigheid: van onszelf, de ander en de algemene waardigheid; oftewel de waardigheid van het totale collectief.
Ik hoop dat, gezien de uitslag van de verkiezingen, de neveligheid bij de overheid een behoorlijke optater krijgt, en het SAMEN, al is het maar tot de volgende verkiezingsronde, zal smaken naar meer. In mijn schrijvers-zielenstrijd zal het SAMEN zich beperken tot de verbinding van fictie en non-fictie en het daardoor voor jou zal smaken naar meer.
Foto door Anemone123 van Pixabay