Denk je hier of daar te staan, links of rechts, ervoor of ertegen? Sta je erboven, voel je je superieur en ga jij je eigen weg, of ga je eronder gebukt en probeer je overeind te blijven dankzij verworven rechten? Ben je meer voor een verticale verbinding of een horizontale? Is er misschien een middenstip waar alles samenkomt en gebeurt? Zou het kunnen dat er geen begrenzing is? Is er überhaupt een grens? Wat is een grens? Een lijn, een streep op papier, of een opgelegde stelling? Zijn dit filosofische vragen, specifieke uitdagingen, of slechts een spel met woorden dat ons, tijdens een dialoog of debat, tot aanscherping aanzet?
De wereld om ons heen polariseert steeds sterker. Kranten staan er vol van, het journaal puilt uit van ellende en onze steden zijn het toneel geworden van openlijke escalaties van meningen. We zijn afgedwaald van het midden naar het zwart-witte. Het grijze gebied, waar alles gebeurde, is uit balans geraakt door de vrijheden die we hebben genomen. Door die vrijheden zochten we de grenzen op en gingen we eroverheen, belandden we voorbij de grens van het betamelijke. Hoe herstellen we de balans in ons maatschappelijke leven?
Rousseau, de Franse filosoof met grootse ideeën, had de moed en vrijheid om buiten zichzelf te treden. Hij schreef:
“Omdat ik mezelf als een vrij wezen ervaar, kan ik steeds opnieuw beginnen en aan consequenties, regels, normen en berekenbaarheden ontsnappen. Zo weet ik dat anderen dat ook kunnen. Het genieten van mijn eigen vrijheid slaat vaak om in angst voor de vrijheid van anderen, waardoor de buitenwereld onbetrouwbaar en ondoorzichtig wordt.”
Dat Rousseau’s eigen ‘onrustige’ leven dat in deze laatste zin wordt weerspiegeld, symboliseert het effect van de grenzeloze vrijheden die wij nu ook kennen. Door het nauwelijks handhaven en daardoor gedogen van burgerlijke ongehoorzaamheid verleggen we de grens voortdurend, totdat er geen weg terug meer is en barbarisme aan de deur rammelt. Zorgvuldig en herhaaldelijk communiceren over het effect van begrenzen van vrijheden – niet het rigoureus inperken ervan, maar het uitleggen dat ook vrijheden beperkingen hebben – zou een omslag kunnen betekenen. Het zou een octaafsprong*kunnen zijn; een positieve ontwikkeling van ons nationaal bewustzijn. Zonder negatief te zijn, geef ik een eenvoudig voorbeeld:
“Vakantie wordt uitsluitend euforisch beleefd door begrenzing van werkzaamheden en/of verplichtingen. Altijd vakantie vieren zorgt ervoor dat dit gevoel verdwijnt; de euforie blijft dan uit en verveling slaat toe.”
Het blijvend vertroebelen van vrijheden leidt op den duur tot een tegengestelde beweging en opent de deur naar strak compulsief beleid. Is het jaar van de Slang ook een kans voor het afwerpen van de oude huid en een nieuwe weg naar sociale binding en samenhang? De waarde van het woord samen,zullen we moeten vinden in het bijschaven van denken en doen. Dit kan uitsluitend door bewustwording, een kritische blik naar de betekenis burgerlijke ongehoorzaamheid en het verfijnen van onze houding en ons gedrag. Dan sta je niet hier of daar, maar rechtop en vastberaden, gericht op en open voor de ander. Trots op beschaving ten einde samen de uitdagingen van 2025 aan te gaan.
*Het begrip octaafsprong – oorsprong eind 19e eeuw, filosoof Gurdjieff – staat voor een evoluerende schok in groei van inzicht.